Mortgage
Rehinli ve ipotekli satış olarak da bilinen "mortgage", çoğunlukla taşınmaz bir malın (gayrimenkulün) kendisinin güvence olarak gösterilerek, ödünç alınan parayla satın alınmasına yarayan bir kontrat anlamına gelir. Bu kontratın adına da "mortgage poliçesi" denir.
Mortgage sistemi nasıl işler ve tıkanır?
Düşük faiz oranları ve 20 yılı bulan uzun vadeye yayılmış geri ödemesiyle konut, işyeri vb. gayri menkul satın almak isteyenleri cezbetmeye dönük bir borçlandırma ve kredi satış yöntemi olan mortgage, orta ve uzun vadede satın almasına yaradıkları malların fiyatlarında spekülatif artışlar yaratır. Gayrimenkul fiyat ve kiralarındaki bu artışlar tamamen piyasa dinamiklerine bırakıldığında, döngüye en son katılan ve rant artışının süreceği beklentisiyle daha yüksek fiyatlarla ödeyemeyeceği borçlar altına girenler bir süre sonra yükümlülüklerini yerine getiremez. Bu arada türev piyasalarda da bu rant artışının unsurlarına ait kağıtlar (gayrimenkul şirketleri ve inşaat firmalarıyla, kredi veren kuruluşların hisseleri, onların hisselerini toplayan fonların kağıtları vb. vb.) yüksek gelir getireceği beklentisiyle alınıp satılır. Ücretler ve diğer malların üzerinde seyreden gayrimenkul fiyatlarındaki artış, bir noktada kaçınılmaz olarak mortgage kredilerinin döndürülmesinde tıkanmalar yaratır. Bu yüzden kredilerin geri ödenmesindeki sorunlar bir noktada yaygın bir toplumsal soruna dönüşür ve finans piyasaları bunalıma girer.
"Mortgage Krizi" nasıl yaşandı?
2007 Yılında ABD'de mortgage piyasalarında başlayan tıkanıklık, 2008'de "batamayacak kadar büyük denilen" Lehman Brothers, Merill Lynch, Bank of America ve Goldman Sachs gibi finans devlerinin iflas etmesini ve küresel gayrimenkul piyasalarının gözde ülkeleri olan İngiltere, İspanya, Dubai ve Yunanistan gibi ülkelerde de artçı sarsıntılarını yaratarak, 2009'un büyük bir dünya krizi yılı olmasına neden olmuştur[2]. Mortgage sisteminden başlayarak, bütün finans piyasalarının işleyişinin ne denli akıl dışı yollarla, insanları borçlandırıp, olağanüstü karlar eden spekülatif bir sistem olduğu anlaşılmıştır.
Neoliberal hegemonyanın parıltısını yitirmesi
Finans piyasalarının dünya ekonomisinin geneli üzerindeki egemenliğinin toplumun geneli açısından ne denli tahripkar olduğu bu şekilde ani bir şokla anlaşılınca, "piyasa en iyi düzenleyicidir", "devlet küçülmeli ve önceliği piyasalaşma ve şirket egemenliğini dünyanın ve yaşamın her yerine taşımaya vermelidir" diyen neoliberal hegemonya da ağır bir darbe yemiştir. Bununla birlikte, finans sermayesiyle sanayi sermayesi bütünleşmesinin ifadesi olan tekelci sermaye egemenliğinde bir değişiklik olmadığı sürece neoliberalizmin tedavülden kalkması da mümkün gözükmemektedir.
2008-2009 Krizi sonrası Dünya ve Türkiye
İşte mortgage sisteminde kıvılcımı tutuşan dünya çapındaki büyük ekonomik kriz, 1989-2009 arasındaki "tatlı küreselleşme" yıllarının ürünü, Avrupa Birliği (AB), NAFTA vb bölgesel birliklerle bunlardan türeyen "demokratik kapitalizm" hayallerinin de sonu olarak işaretlenebilir.
Türkiye ölçeğindeyse, 2008-2009 krizinin, dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan "bizi teğet geçti" dese de 2000'li yılları ortadan ikiye bölen, sonrasında "liberal/demokratik açılımlar" ve AB'ye üyelik hedefinin terk edilip, sermaye birikim rejiminin gayri-menkul piyasalarındaki canlılığın arttırılması[4] ve daha fazla otoriterleşme doğrultusunda yeniden kurgulanmasını getirmiştir. Neoliberal doğa, insan ve kent tahribatını boyutlandıran ve anti-demokratik bir baskı dalgası yaratan bu yönelime karşı gelişen bir sosyal patlama olan Gezi Ayaklanmasıyla, parlamenter sistemden otoriter bir tek adam sistemine geçilmesini, bölgesel emperyal güç olmaya dönük "aktif dış politika" hamlelerini de bu önemli makro ölçekli olayla bağlantılandırmak mümkündür.
Konuyla ilgili birkaç film önerisi:
Inside Job, 2010, https://www.imdb.com/title/tt1645089/?ref_=kw_li_i
Cosmopolis, 2012, https://www.imdb.com/title/tt1480656/
Laundromat, 2019, https://www.imdb.com/title/tt5865326/
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Subprime_mortgage_crisis#/media/File:FCIC_-_Housing_Bubbles_in_Multiple_Countries_2002-2008.png
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Subprime_mortgage_crisis
- ↑ https://paratic.com/mortgage-kredisi-nedir-turleri-nelerdir/
- ↑ Bunun temel ekonomik siyasa dayanaklarından birinin global krizin tetikleyicisi sayılan mortgage sisteminin Türkiye'ye getirilmesi olması da manidardır.
