Baret

İş Cinayetleri

7 Mart 1983

Zonguldak'a bağlı Kandilli (Armutçu) beldesinde TTK'ya ait kömür ocağında 7 Mart 1983'de büyük bir grizu patlaması yaşandı. Sarsıntının şiddetinden sarsılan Zonguldak'ta pek çok kişi deprem olduğunu sandı. Patlama sırasında ocakta bulunan 406 işçiden 102'si hayatını kaybetti. Yapılan ilk açıklamalarda patlama "Kaçınılmaz iş kazası" olarak tanımlandı.

3 Mart 1992, Kozlu

3 Mart 1992 Kozlu Grizu Faciasında baret maden ocağında iş güvenliğini sağlamak yerine ölen bir işçinin kimliğini teşhis etmek için kullanıldı. Faciada 263 madenci can verdi.

Faciaya dair bir tanıklık:

“Yukarıdan aşağıya bir toz bulutu geldi. Kafamdaki bareti fırlattı. Grizu olduğunu söylediler. Birkaç arkadaş yukarı doğru kaçmaya başladık. Her yer dumandı. 1 saatte 3 kilometre yürüyerek kuyu dibine geldik. Oradan da asansörle bizi yukarı çıkardılar. Yürürken bir madenci ‘Beni kurtarın’ diye bağırıyordu. Onun yanına gittik. Yüzü kan içindeydi. Kurtarmaya çalıştık ama olmadı. Mecbur bırakmak zorunda kaldık. Çok zor nefes alıyorduk. Oksijen yetersizdi. Yukarıya çıkmamız gerekiyordu. Sonra bir madencinin cesedini gördük. Her tarafı su basmıştı. Yerlerde baretleri görüyorduk. Yukarıya çıkınca anladık olayın büyüklüğünü. Çoğu arkadaşımızı orada yitirdik. Allah rahmet eylesin. Recep’in cesedi de 1 yıl sonra çıktı. Baret numarasıyla kendisini teşhis etmişler o zaman. Her gün beraber işe gidip gelirdik.” (Burhan Öztürk, kaza sırasında 3 yıllık madenci)

İşyeri	Kaza Tarihi	Kaza Nedeni	Ölü Sayısı
TTK Armutçuk	7 Mart 1983	Grizu	103
TTK Kozlu	10 Nisan 1983	Grizu	10
TTK Kozlu	31 Ocak 1987	Göçük	8
TTK Amasra	31 Ocak 1990	Grizu	5
TTK Kozlu	3 Mart 1992	Grizu	263
Yozgat-Sorgun-Madsan	26 Mart 1995	Grizu	37
Erzurum Aşkale	8 Ağustos 2003	Göçük	8
Karaman Ermenek	22 Kasım 2003	Grizu	10
Çorum Bayat	9 Ağustos 2004	Grizu	3
Kastamonu Küre	8 Eylül 2004	Yanma	19
Kütahya Gediz	21 Nisan 2005	Grizu	18
Balıkesir Dursunbey	2 Haziran 2006	Grizu	17
Bursa Mustafakemalpaşa	10 Aralık 2009	Grizu	19

İşçi Direnişleri

4 Ocak 1991 Büyük Madenci Yürüyüsü

"Çankaya’nın şişmanı, madencinin düşmanı" sloganı ile belleklere kazınan ve darbeli yilların "patron-asker" koalisyonunun gaspettiklerini geri almak için başlayan büyük işçi direnişidir.

"Yürüyüşün tanıkları 300 km'lik yolu yürümeye saatler içinde karar verildiğini, sendika dahil hiçbir kurumun veya işçinin yürüyüşe yönelik örgütlenmediğini belirtmektedir. 4 Ocak öğleden sonraya kadar, Zonguldak'taki birçok evden işçilere battaniye, ayakkabı gibi ihtiyaçlar sağlanır. Şemsi Denizer, yürüyüşe katılmaya kararlı olan madenci eşlerine Zonguldak'ta kalmalarını söyler, ancak kadınlar bu öneriyi dinlemeyecek ve yürüyüşün en önemli aktörlerinden biri haline gelecektir. Yürüyüş başlar ve kitle çevre ilçelerden geçtikçe katlanarak büyür. Yaklaşık 100 bin kişi Ankara'ya yürümektedir."

Baretin kullanımı

1954 yılında kurulan, tüzel bir kişiliğe sahip kamu kurumu niteliğindeki bir meslek kuruluşu olan ve bugün yaklaşık 600.000 üyesi olan TMMOB'nun (Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği) üyelerinin sahada kullandığı ve sembolik anlamı güçlü, yüksek ısıya ve darbeye dayanıklı sert plastikten üretilen koruyucu bir şapkadır.

Sağlık emekçilerinin sadece mesleklerini icra ederken giyindiği değil, aynı zamanda sembolik olarak da giyindikleri beyaz önlük gibi, TMMOB üyeleri de politik hareketlere mesleklerinin bir sembolü olarak baretleri ile katılmayı tercih ederler. TMMOB yöneticilerinin katıldığı adalet yürüyüşü gibi; https://www.tmmob.org.tr/icerik/tmmob-adalet-yuruyusune-katildi

İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin temel gereklerinden biri olan baret, arazide, şantiyede çalışan işçiler gibi mühendis, mimar ve plancılar tarafından da muhakkak kullanılmalıdır. Ancak çoğunlukla ya işveren tarafından sağlanmaz ya da çalışanlar kullanmamayı tercih eder. Bu nedenle de yıllardır gündeme gelmektedir.

Baret mezun olmanın, mesleğe "atılmanın", işe başlamanın da sembolüdür. Bu bağlamda mühendislik okullarında veya meslek örgütlerinde "Baret giyme etkinliği" düzenlenir. https://www.imo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=26851&tipi=2&sube=25

Bir suç delili olarak Baret

Türkiye'de özellikle Taksim Meydanı ve İstiklal Caddesi'nin her türlü toplanma ve gösteri yürüyüşüne kapatılmasının akabinde gerçekleşen 1 Mayıs ve benzeri etkinliklerde polis kuvvetlerinin orantısız güç kullanımı ve özellikle biber gazı kapsüllerinin eylemcilerin bedenlerinin hedef alınarak kullanımına bağlı ağır yaralanma ve ölüm vakaları yaşandı. 2013 1 Mayıs'ında Dilan Alp isimli genç bir kadının 8 ayrı biber gazı kapsülü ile vurulması, aynı yıl yine 1 Mayıs'ta gaz kapsülünün kafasına isabet etmesi nedeniyle operasyon geçirmekle karşı karşıya kalan eylemcilerin ortaya çıkması ile birlikte Türkiye tarihinde baret için yeni bir işlev kazanma dönemine yavaş yavaş girildi. Özellikle 2013 Mayıs sonunda başlayan ve yine polis kuvvetlerinin orantısız şiddeti ile karşılanan Gezi Parkı eylemlerinde baret eylemcilerin polisin hukuk dışı ve orantısız şiddetine karşı direnmesinin bir simgesi oldu. Gezi Parkı eylemleri sırasında İstanbul'da gözaltı işlemine tabi tutulan eylemcilerin bir kısmının soruşturma sürecinde alındıkları sırada üstlerinde olan yahut çantalarında bulunan baretler suç delili olarak işlem gördü.

Baretin rengi

Baret, kullanımını kadar, rengi ile de çeşitli sembolik anlamlar taşır. Yaygın kullanım rengi olan sarı baret, işçiler için üretilir. Beyaz baret ise, mühendisler ve ziyaretçiler içindir. Baret bazen mühendis, mimar ve plancılar arasındaki toplumsal cinsiyet eşitsizliği gibi konuların nesnesi olur. Kadın mühendis, mimar, plancılar "pembe baret" ile bu durumu işaret etmek isterlerken, eşitsizliği bu kez atanmış cinsiyet üzerinden yeniden üretebilirler; https://www.imo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=23450&tipi=2&sube=6

Politik olarak toplumsal cinsiyet ayrımcılığına karşı çıkan ve barete "renk atamayan" oluşumlar da vardır; "Beyaz Baretli Kadınlar" gibi; https://www.beyazbaretlikadinlar.org/

Ya da meslek içinde özellikle kadın meslektaşların sorunları üzerine de eğilen gruplar, barete mor kurdela takarlar; http://politeknik.org.tr/kadin-muhendisler-yilin-ilk-gunu-baris-icin-bulustu/ https://www.maden.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=11786

Kaynaklar

http://www.hafizakaydi.org/4ocak/madenci-yuruyusu

https://marksist.org/icerik/Yazar/1079/mobileRedirect

https://www.sozcu.com.tr/2015/gundem/kozlu-maden-faciasinin-yil-donumu-760402/